Η πρώτη φορά στην Περικοπή, κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια, εκπληρώθηκε με αφετηρία τα Ασπρόγεια, πριν σαράντα χρόνια και κάτι.
Μαζί μας και δυο αγαπητοί φίλοι που «έφυγαν» νωρίς, ο Πέτρος Χρηστίδης και ο Πέτρος Μυλωνάς. Τη νεανική, τότε παρέα συμπλήρωναν, εκτός από την αφεντιά μου, ο Γιώργος Νάστος και ο Κώστας Χρηστίδης.
Πορευτήκαμε στο μονοπάτι Ασπρόγεια-Περικοπή, το οποίο από αμνημόνευτα χρόνια χρησιμοποιούσαν οι Πρεκοπανιώτες, Πρεκοπάνα ήταν το όνομα της Περικοπής μέχρι το 1928, για να κατεβαίνουν στα Ασπρόγεια και από εκεί στον υπόλοιπο κόσμο. Σύντομη διαδρομή στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Βιτσίου, την προτιμούσαν πολύ περισσότερο από τους δυο μακρόσυρτους, οιονεί δρόμους, δασικοί και εσαεί χωματόδρομοι, οι οποίοι ένωναν και ενώνουν και σήμερα την απομακρυσμένη και πέρα από τα δάση Περικοπή, με το Νυμφαίο ο ένας και με τον δημόσιο δρόμο Καστοριάς-Βιτσίου ο δεύτερος.
Υπάρχει απομονωμένη στο οροπέδιό της, στα 1.400 μ. υψ., «ήσυχο, γλυκό τοπίο, βουνά μαλακά, πλημμυρισμένα ήμερο φως» χωρίς ποτέ ο λαμπτήρας του Thomas Edison να έχει φωτίσει τις νύχτες της και χωρίς ποτέ οι δρόμοι που την ανταμώνουν να έχουν γευτεί την άσφαλτο και να μην είναι δυσκολοδιάβατοι ή και απαγορευτικοί.
Ήταν Κυριακή, ως συνήθως, οι κερασιές είχαν ανθίσει, η φύση βρισκόταν στην πιο γλυκιά της ώρα και εμείς, εφ’ ενός ζυγού, ανηφορίσαμε στο Σόκλετς για το Ζουπάνι. Λίγο νωρίτερα είχαμε πιει, με τις χούφτες μας, κρυστάλλινο το νερό στη βρύση κάτω από το εύρωστο, σφριγηλό πλατάνι της πλατείας των Ασπρογείων.
Το επόμενο νερό μάς ξεδίψασε και μας δρόσισε, δυο ώρες αργότερα, στη στεγασμένη βρύση της Περικοπής απέναντι από το Δημοτικό Σχολείο.
Ακολουθήσαμε το ίδιο μονοπάτι που «έπαιρνε» και ο δάσκαλος για να «ανέβει» στην Περικοπή και να επιτελέσει το χρέος του. Ηρωικά χρόνια για πολλούς δασκάλους οι οποίοι ασκούσαν το λειτούργημά τους σε χωριά αετοφωλιές, χωρίς συγκοινωνία, χωρίς ηλεκτρισμό, με τα χρειώδη λιγοστά αλλά με περίσσεια τη θέρμη των εντοπίων.
Το μονοπάτι, βεβαίως ανηφορικό, η νιότη μας δεν το διαχειρίστηκε συνετά και λαχανιάσαμε.
Στο Ζουπάνι, όμορφο αλώνι του δάσους στη μέση της διαδρομής σταθήκαμε για ξεκούραση. Ένα λησμονημένο, πέτρινο και ταπεινό προσκυνητάρι, χωρίς εικόνισμα και καντήλι, στεκόταν συμπαραστάτης μας. Πέρασε φαίνεται πολύς καιρός από τότε που το φρόντισε ο τελευταίος διαβάτης. Ερημιά και σιωπή πια στο κάποτε συχνοδιάβατο μονοπάτι. Με γράπωσε μια κάποια θλίψη.
Όταν κινήσαμε και πάλι, ένιωσα τον Άγιο του να μας ξεπροβοδίζει! Σταυροκοπήθηκα!
Το μονοπάτι πάλι ανηφορικό, δε μας ένοιαζε, διέσχιζε, σήμερα δεν υπάρχει γιατί έλειψαν εντελώς οι άνθρωποι που το χρησιμοποιούσαν, πυκνό έξοχο δάσος σμαραγδοπράσινης βελανιδιάς και οξιάς. Σχηματισμένο, λαξευμένο πιο σωστά, στα πρανή του δασωμένου βουνού και στο φρύδι βαθιάς ρεματιάς, από το συνεχές πηγαινέλα, για πολλά χρόνια στο παρελθόν, ανθρώπων και υποζυγίων, το ακολουθούσαν…και τα τηλεφωνόξυλα του Ο.Τ.Ε.!
Έμεναν ακόμη όρθια, άχρηστα, με τα καλώδια τους αξιοθρήνητα συρματένια ξέφτια, χωρίς να μεταφέρουν πια κουβέντες, εντολές, μηνύματα!
Ήταν το πρελούδιο της πραγματικότητας που θα αντικρίζαμε σε λίγο.
Το μονοπάτι μάς οδήγησε στην ανατολική άκρη του χωριού, όπου το διαδέχτηκε ο κατ’ επίφαση πια κεντρικός του δρόμος, στον άξονα Εκκλησία-Δημοτικό Σχολείο.
Το σκηνικό μπροστά μας αποκαρδιωτικό, θλιβερό.
Σπίτια, λίθινοι κύβοι, με σκουριασμένες λαμαρινοσκεπές, σκόρπια εδώ και εκεί σε ανύπαρκτα σοκάκια, άψυχα, άλαλα, αδειανά, παραδομένα στην ανελέητη φθορά του χρόνου και των καιρών. Χαλάσματα, «λίθοι και πλίνθοι και ξύλα και κέραμος» αποκαΐδια παλιότερης ιστορίας, πνιγμένα στ’ αγκάθια και τα τριβόλια συμπλήρωναν την πανταχού παρούσα…ερημιά.
Πίκρα ατελείωτη!
Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου ερμητικά κλειστή, πάντα όρθια, κι αγέρωχο το πέτρινο καμπαναριό της, καλεί πιστούς κάθε Δεκαπενταύγουστο.
Το Δημοτικό Σχολείο ορθάνοιχτο όχι για σχολιαρόπαιδα αλλά στους αέρηδες, τη βροχή, το χιόνι και τον ήλιο. Ανεμπόδιστα, μ’ ένα σφίξιμο όμως μέσα μου, μπήκα στο εσωτερικό του.
Απογοήτευση!
Ό,τι άφησε ο τελευταίος δάσκαλός του ήταν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας.
Δυο-τρία σπίτια φαίνονταν λειτουργικά. Είναι κτηνοτρόφων που από Μάιο φέρνουν τα κοπάδια τους στα ορεινά λιβάδια.
Δε συναντήσαμε ψυχή.
Δυο μακροπόδαροι λευκοτσικνιάδες πετούσαν ψηλά. Περαστικοί όπως κι εμείς.
Έριξα τη ματιά μου σαν δίχτυ πάνω και πέρα από την κουτσουλιά του χωριού και μάζεψα περίσσεια την ομορφιά και τη χάρη.
Αλήθεια; Τι λιγότερο έχει τούτος ο τόπος από τη Σαμαρίνα, τα Πράμαντα ή τη Βυτίνα;
Ή τι περισσότερο σε παρωχημένους συμβολισμούς;
Διαβάστεακόμη !!
Ξεδιψάσαμε στη βρύση του χωριού, η οποία μένει πάντα λειτουργική και με σκυμμένα τα κεφάλια πήραμε το μονοπάτι της επιστροφής, αφήνοντας πίσω μας την Περικοπή χαμένη στο παρελθόν της.
Αμ δε˙ ο ειρμός των συλλογισμών ασυγκράτητος οδήγησε κι εμένα στο παρελθόν της.
Στην Περικοπή, παρά την ορεινή φυσιογνωμία και τις δυσκολίες στην προσέγγισή της, έζησε μια ανθηρή, δημογραφικά και κτηνοτροφογεωργικά κοινωνία.
Η μικρογεωγραφία και το μικρόκλιμά της ήταν προίκα που της παραχωρήθηκε αφειδώλευτα.
Φίλεργοι, νουνεχείς, νοικοκύρηδες οι περικοπιώτες τα κατάφερναν.
Το 1886 είχε 82 οικογένειες, το 1905, 1600 κατοίκους, το 1920, 436 κατοίκους, το 1940, 545.
Έως εδώ κανονικά.
Το 1951 όμως κανείς δεν απογράφηκε στο χωριό.
Τι στράβωσε;
Η εκκλησία, η ξυλόστεγη βασιλική της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με το πυργόμορφο καμπαναριό είναι το μοναδικό κτίσμα που διασώθηκε το 1947 όταν ο Ελληνικός Στρατός, στη δίνη του Εμφυλίου, έκαψε το χωριό γιατί ήταν προπύργιο Ανταρτών.
Οι κάτοικοί της ξεσπιτώθηκαν. Σκόρπισαν στους τέσσερις ανέμους, σε Ασπρόγεια, Αμύνταιο , Καστοριά, Καναδά.
«Άκρα του τάφου σιωπή» στο χωριό.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 επέστρεψαν στο χωριό αρκετοί από «τους καταφυγόντες εις τα πέριξ» για μια επανεκκίνηση, αναβίωση του πυρπολημένου χωριού. Πρόσθετο κίνητρο η κρατική οικονομική βοήθεια των 9.000 δραχμών, η οποία δόθηκε σε κάθε οικογένεια. Επαναλειτούργησε φυσικά και το 1/Θ Δημοτικό Σχολείο.
Μάταιη, ατελέσφορη προσπάθεια.
Το 1961 η απογραφή του πληθυσμού ήταν απογοητευτική. Ογδόντα δύο κάτοικοι!
Η Περικοπή και μετά τον Εμφύλιο παρέμενε δυσπρόσιτη και παραμελημένη. Οι δρόμοι που την έβρισκαν και τη βρίσκουν και σήμερα δεν ασφαλτοστρώθηκαν ποτέ. Ήταν πάντα δυσκολοδιάβατοι ή και απαγορευτικοί.
Το γνωστό μονοπάτι Περικοπή-Ασπρόγεια διατηρούσε το προνόμιο να είναι η δημοφιλέστερη «οδός» επικοινωνίας με τον … πολιτισμό!
Η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού δεν ευαρεστήθηκε ποτέ να πουλήσει στους περικοπιώτες, το ακριβοθώρητο γι’ αυτούς, προϊόν της. Χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, εργαλείο για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, η καθημερινότητα στην Περικοπή παρέμενε στα προπολεμικά πρότυπα.
Οι έγγειες βελτιώσεις που θα κρατούσαν τους λιγοστούς αγρότες στη γη τους και οι κτηνοτροφικές υποδομές, σ’ έναν τομέα που φύσει και θέσει πλεονεκτούσε, δεν υλοποιήθηκαν ή υπήρξαν υποτυπώδεις.
Σαν τις βελανιδιές και τις οξιές της το φθινόπωρο άρχισε να φυλλοροεί.
Μία-μία οι οικογένειες πήραν τα μάτια τους και έφυγαν για δεύτερη φορά και ανεπιστρεπτί.
Η σχολική χρονιά 1971-72 υπήρξε η τελευταία για το Δημοτικό Σχολείο.
Ο τελευταίος δάσκαλός του, Χρήστος Τασσόπουλος, συγκινημένος μέχρι δακρύων, με τη λιγοστή οικοσκευή του υπομάλης κατηφόρισε για στερνή φορά το γνωστό μονοπάτι.
Θα πήγαινε σ’ άλλες σχολικές επάλξεις.
Ο Γιώργος Μπούτσης και ο Θανάσης Παπαποστόλου είναι δύο από τους δασκάλους που το υπηρέτησαν παλιότερα. Το 1972 η Περικοπή έχασε και την αυτοδιοικητική της οντότητα. Τελευταίος Πρόεδρός της υπήρξε ο Χρήστος Καφές. Από τότε θεωρείται Οικισμός Ασπρογείων!
Έτσι έρημη, βαριά και μόνη βρήκαμε την Περικοπή λίγο πριν το 1980.
Μετά την πρώτη φορά στην Περικοπή, την επισκεφτήκαμε, ως προορισμό ορεινής πεζοπορίας αρκετές φορές.
Αφετηρία μας ή το Νυμφαίο μέσω του δασικού δρόμου που το ενώνει με την Περικοπή ή τα Ασπρόγεια μέσω Ζουπανίου και του δασικού δρόμου που συναντά τον δασικό δρόμο Νυμφαίου-Περικοπής κοντά στα «Πεύκα».
Και οι δύο διαδρομές είναι ανεκτίμητης πεζοπορικής αξίας είτε είναι άνοιξη και καλοκαίρι και στο δάσος πρωταγωνιστεί το σμαραγδοπράσινο της φυλλωσιάς είτε είναι φθινόπωρο με την πορτοκαλόχρυση επικυριαρχία. Και δεν είναι μόνο η παλέτα της χλωρίδας που τις καθιστά αδιατίμητες είναι και το ενδεχόμενο μιας ξαφνικής συνάντησης με το πιο εντυπωσιακό θηλαστικό των δασών μας.
Εξαιρετικό είναι και το μάκρεμα της πεζοπορικής μυσταγωγίας πέρα από την Περικοπή ως τη διασταύρωση με τον δημόσιο δρόμο Καστοριάς-Βιτσίου λίγο πιο κάτω από το Χιονοδρομικό Κέντρο Βιτσίου.
Θανάσης Τραϊανός
